Buty korekcyjne oczami fizjoterapeuty. Czy są potrzebne stopie dziecięcej?

Rodzice - także ci, z którymi rozmawiamy na co dzień - bardzo często zastanawiają się, czy stopy dziecięce powinny otrzymać wsparcie w rozwoju. Co z podparciem, stabilizacją? Jak uniknąć płaskostopia, deformacji, koślawienia stóp?

Zawsze powtarzamy, że zdrowe dziecko potrzebuje naturalnego środowiska, aby jego rozwój przebiegał bez zakłóceń. Jak mają się do tego profilaktyczne buty dla dziecka? O opinię poprosiliśmy Panią Aleksandrę Ropelewską - fizjoterapeutkę dziecięcą.

Kiedy zazwyczaj rodzicom (lub nie daj Boże, specjalistom) przychodzi do głowy, aby zastosować profilaktyczne buty dla dzieci? W rozumieniu sztywne buty za kostkę, które ograniczają ruchomość stopy dziecka? Najczęściej dzieje się to wtedy, gdy rodzic zauważa, że stopa jego dziecka jest płaska, a nawet koślawa. Gdy jego “kostki lecą do środka”. 

Kiedy płaska stopa, koślawienie nóg jest normalnym etapem? Zacznijmy więc od przedstawienia prawidłowego rozwoju stopy.

Etapy rozwoju stopy dziecięcej a buty dziecięce

Jak rozwija stopa dziecięca i jak ma się do tego prawidłowy dobór butów dziecięcych? Stopa dziecka na pierwszy rzut oka wyglądem przypomina stopę dorosłego, jednak jej struktury i funkcja cały czas, przez wiele lat, zmieniają się i kształtują. 

Aż do 12-16 miesiąca życia łuk podłużny stopy ukryty jest pod tkankami miękkimi, dlatego stopa niemowlęcia jest pozornie płaska. [1] 

Kształtowanie wysklepienia stopy (wyczekiwanego pięknego śladu stopy na piasku), rozpoczyna się w momencie pionizacji dziecka (samodzielnego przyjęcia postawy stojącej). Wtedy często obserwujemy też ustawienie koślawe stóp.

Kształtowanie wysklepienia stopy (wyczekiwanego pięknego śladu stopy na piasku), rozpoczyna się w momencie pionizacji dziecka (samodzielnego przyjęcia postawy stojącej). Wtedy często obserwujemy też ustawienie koślawe stóp.

Czym jest to spowodowana fizjologiczna stopa płasko-koślawa: 

• elastycznymi, wiotkimi więzadłami w stawach stopy malucha 
• początkowym chodzeniem na szerokiej podstawie - wtedy siła ciężkości wypada przyśrodkowo, pomiędzy stopami co powoduje pogłębienie koślawości.
• dużą ilością podskórnej tkanki tłuszczowej - na brzegu przyśrodkowym stopy tworzy się tzw. “poduszka”, która powoduje pozorne spłaszczenie stopy. [2] 

Podczas wykształcenia się prawidłowego kształtu i ustawienia stopy obserwujemy: 

• zanikanie tkanki tłuszczowej pod stopą,
• zmniejszenie wiotkości torebkowo-więzadłowej, 
• wzmocnienie ścięgien (mięśni) i więzadeł, 
• poprawę koordynacji mięśni sterujących ruchami stopy. 

Najszybciej, do około 2,5 roku życia, zanika podskórna tkanka tłuszczowa na podeszwie stopy. Kolejne wyżej wymienione procesy trwają aż do 10 roku życia dziecka. [1] 

Do prawidłowego ukształtowania się stopy potrzeba zatem wielu rzeczy, w tym aktywnej pracy mięśni. Jeśli wsadzimy małą stopę, która jest naturalnie płaska, w usztywniający but, uniemożliwimy jej aktywną pracę. W takim wypadku stopa płaska może w przyszłości wystąpić jako skutek nieodpowiedniego obuwia w dzieciństwie. 

Jeśli Twoje dziecko dopiero zaczęło wstawać przy meblach lub stawiać samodzielne kroki, naturalne jest to, że stopa w pozycji obciążonej jest płaska, stawy skokowe skierowane są do środka, a pięty na zewnątrz. 

Stopa płasko-koślawa. Kiedy udać się do specjalisty?

Kiedy ze stopą płasko-koślawą udać się do specjalisty? Zawsze, kiedy masz wątpliwości warto skonsultować się z ortopedą lub fizjoterapeutą, a także jeżeli zauważysz:

• że stopa Twojej pociechy nie wraca do prawidłowej pozycji: podczas siedzenia lub leżenia stopa dziecka powinna wyglądać normalnie. Wysklepienie podłużne stopy powinno być zachowane, kostki nie mogą zapadać się do środka, jak podczas stania. 
• ograniczenia w zakresach ruchów stopy. Stopa małego dziecka jest bardzo plastyczna. W badaniu powinna być wiotka i możliwa do korekcji, do prawidłowego ułożenia. 
• występowanie innych objawów np. bólowych. 
• asymetrię ustawienia stóp. 

Podsumowując, stopa płasko-koślawa statyczna, która nie daje dodatkowych objawów i bez obciążenia wraca do prawidłowej pozycji, jest wariantem rozwojowym stopy i nie wymaga leczenia. Ani ćwiczenia, ani stosowanie wkładek ortopedycznych/butów korekcyjnych w tym wypadku nie ma potwierdzonego działania. [2] 

Korekcyjne buty dla dziecka - kiedy się na nie zdecydować?

Korekcyjne buty dla dziecka to takie który mają korygować, usuwać nieprawidłowości, wady w obrębie stawów stopy oraz stawów skokowych. 

Buty korekcyjne/ buty ortopedyczne/ zaopatrzenie ortopedyczne powinno być stosowane u dzieci lub dorosłych, u których zostaną zdiagnozowane wady stóp, wady postawy lub inne choroby, które wpływają na układ ruchu (czyli układ szkieletowy - kości i stawy, układ mięśniowy lub więzadłowy). Takie buty dziecięce powinny być dobierane indywidualnie pod każdego pacjenta. A jeśli pacjent nie ma takiej możliwości (np. finansowej) to rodzaj obuwia powinien być wybrany i określony przez specjalistę (ortopedę lub fizjoterapeutę). 

Przy różnych wadach postawy, wadach stóp czy jednostkach chorobowych potrzeba różnego rodzaju wsparcia ortopedycznego. [4] “Lekarze powinni unikać i zniechęcać do komercjalizacji obuwia. Handel „butem korekcyjnym” jest szkodliwy dla dziecka, kosztowny dla rodziny i kompromituje profesję medyczną” - publikuje w jednym ze swoich badań amerykański ortopeda dziecięcy - Lynn Taylor Staheli. [3] 

Stosowanie butów korekcyjnych, ortopedycznych bez wskazań może prowadzić do osłabienia struktur mięśniowo-więzadłowych w obrębie stawów stopy oraz stawów skokowych. Niepotrzebnie usztywniona stopa nie ma możliwości wykształcić prawidłowego, anatomicznego systemu stabilizującego kończynę. 

Dobre buty dziecięce - jak wybrać?

Próbując opisać dobre buty dla dziecka oparłam się na własnym doświadczeniu, a także na badaniach naukowych.

Dobre buty dla dziecka powinny umożliwić prawidłowy rozwój narządu ruchu. Powinny być dobrze dopasowane do stopy, umożliwiając jej swobodny, nieskrępowany ruch, ELASTYCZNE oraz chroniące stopę przed urazami i infekcjami.

“Dobór butów dla dzieci powinien opierać się na modelu boso.” [3] “Optymalny rozwój stopy następuje w środowisku bosym” [3] “Na podstawie naszych obserwacji zalecamy zachęcanie dzieci z płaskostopiem elastycznym do chodzenia boso, aby pomóc w rozwoju łuków stopy.” [5] 

Co znajdziemy w internecie pod hasłem “but profilaktyczny”? “Sztywne i uciskające obuwie może powodować deformacje, osłabienie i utratę mobilności.” Jeszcze raz “Handel „butem korekcyjnym” jest szkodliwy dla dziecka, kosztowny dla rodziny i kompromituje profesję medyczną.” [3] - to hasło nadaje się na bilbordy. Takie buty nie powinny istnieć.

Podsumowując: Pamiętaj, że stopa dziecięca nie jest dokładną kopią naszych “dorosłych” stóp. Jeżeli zdrowo się rozwija nie potrzebuje wsparcia w postaci korekcyjnych butów dla dzieci. Należy dać dziecku przestrzeń do rozwoju zgodnego z naturą, a każde wątpliwości skonsultować ze specjalistą.

Bibliografia 

1. Napiontek M. Stopa dziecięca w praktyce ortopedycznej. PZWL Wydawnictwo Lekarskie. 2021. Polish. 

2. Zeman K, Kuliński W. Fizjoterapia w pediatrii; Pietrzak S, Czubak J. Zaburzenia statyczne narządu ruchu. PZWL Wydawnictwo Lekarskie. 

3. Staheli LT. Shoes for children: a review. Pediatrics. 1991 Aug;88(2):371-5. PMID: 1861942. 

4. Hill M, Healy A, Chockalingam N. Key concepts in children's footwear research: a scoping review focusing on therapeutic footwear. J Foot Ankle Res. 2019 Apr 27;12:25. doi: 10.1186/s13047-019-0336-z. PMID: 31061678; PMCID: PMC6487054. 

5. Kurup HV, Clark CI, Dega RK. Footwear and orthopaedics. Foot Ankle Surg. 2012 Jun;18(2):79-83. doi: 10.1016/j.fas.2011.03.012. Epub 2011 Apr 17. PMID: 22443991