Nauka chodzenia? Odpowiednie buciki niemowlęce i wiedza to fundament.

Maluch, który uczy się chodzić, poznaje czym jest równowaga, koordynacja motoryczna oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa. Co to oznacza? Dziecko po kilku próbach jest w stanie ocenić odległość, potrzeby siłowe w zależności od sytuacji w jakiej się znajduje. To właśnie notoryczne próbowanie, upadanie, chwianie się - uczy. Umiejętności te wymagają pracy i doświadczenia. W tym artykule opowiemy Wam jak wspierać rozwój stóp dziecka, dlaczego warto aby dziecko jak najwięcej chodziło boso oraz czy chodzenie za rękę to naprawdę dobry pomysł.

Prawidłowy rozwój stóp u niemowląt

Niewiele rodziców zdaje sobie sprawę z tego, że już u niemowląt można wspierać prawidłowy rozwój stóp. Przede wszystkim nie ograniczajmy ich ruchów. Pozwólmy swoim dzieciom swobodnie poruszać nogami oraz dotykać stopami różnych faktur. Nie zakładajmy dzieciom za małych śpiochów ani za ciasnych skarpet. Jeśli maluch jeszcze nie chodzi, nie krępujmy jego stóp butami. I dotykajmy stóp dziecka, masujmy je, całujmy gilgotajmy – dzieci to uwielbiają.

Ważne: Pozwól dziecku rozwijać się w swoim tempie. Nie sadzaj i nie stawiaj dziecka na nogi, póki samo nie będzie na to gotowe. Złym pomysłem są także wszelkiego rodzaju pomoce, tj. chodziki, skoczki itp. Badania wykazały, że w latach 1990-2014 ponad 230 tys. dzieci poniżej 15 miesiąca życia było leczonych z powodu urazów związanych z chodzikami na amerykańskich oddziałach ratunkowych^[1].

Zobacz nasz artykuł "Jak szybko rosną stopy dziecka? Budowa i rozwój dzięciecych stóp", w którym szczegółowo omawiamy rozwój stóp dziecka od urodzenia aż do osiągnięcia wieku dorosłego.

Nauka chodzenia w formie zabawy

Oczywiście maluch chcący chodzić, a jeszcze nie mający ku temu fizycznych możliwości bywa dużym wyzwaniem, jakie są więc alternatywy? Można dziecko wspierać, tak jak na każdym etapie jego rozwoju. Najlepiej przez zabawę i bez niepotrzebnego obciążania małego organizmu.

Tory przeszkód

Pełzanie, raczkowanie, łapanie równowagi to doskonałe ćwiczenia wspierające rozwój maluszka. Użyj przedmiotów codziennego użytku, takich jak garnki, patelnie, szpilki mamy, czapka taty, drewniane łyżki by zachęcić dziecko do przechodzenia przez poduszki, góry pluszaków i inne przeszkody. Takie ćwiczenia wzmacniają mięśnie, pozwalają maluchowi na pracę ciała, która z pewnością jest potrzebna do chodzenia.

Równoważnie

Na placach zabaw znajdziesz mnóstwo huśtawek z których możesz skorzystać. W domu możesz bujać siedzące lub leżące dziecko na piłce, zachęcać je do chodzenia przy meblach umieszczając na nich obrazki lub przyssawki. 
Więcej przykładów zabaw, które wzmocnią stopy każdego dziecka (nie tylko malucha) oraz przydatne wskazówki eksperta omówiliśmy w artykule " Ćwiczenia dla maluchów - Ekspert Radzi. Zdrowa Stópka to Bosa Stópka".

Zabawy sensoryczne na bosaka

Zdejmij dziecku buty, wsyp do miski piasek i pozwól się bawić. Wyćwiczone stopy to klucz do prawidłowego chodzenia. Bardzo często maluchy nie chcą chodzić, bo nie odpowiada im podłoże. Pokaż maluchowi czym jest piasek, trawa, chodzenie po drewnie, mokrych kamieniach.

Nauka chodzenia na bosaka jest najzdrowsza

W pierwszym roku życia dziecka, mamy bardziej do czynienia ze specyficznym rozwojem ruchowym przygotowującym stopę do przenoszenia obciążeń. Nie zmienia to faktu, że już od pierwszych chwil życia powinniśmy dbać o stopy malucha. Początkowo poprzez ich odpowiednią pielęgnację, natomiast w późniejszym etapie, gdy dziecko zaczyna stawiać pierwsze kroki, najlepszym ćwiczeniem jakie możemy mu zapewnić jest chodzenie boso.

Chodzenie boso to nic innego jak funkcjonalny trening dla naszych stóp. Czasami słyszy się że chodzenie po płaskim, twardym podłożu jest niezdrowe. Po części jest to prawda. Podczas ciągłego, powtarzającego się ruchu, nasze ciało narażone jest na powielanie tego samego schematu ruchowego, a to może doprowadzić do przeciążenia tych mięśni i stawów, które niezmiennie biorą udział w aktywności. Może to doprowadzić do mikrourazów, lub płaskostopia, w momencie kiedy aktywność ta jest prowadzona na podłożu, które nie ma właściwości amortyzacyjnych tj: beton, asfalt, czy nawet bieżnia na siłowni. Nie oznacza to, że powinniśmy się wystrzegać płaskiego terenu, do takich uszkodzeń zazwyczaj dochodzi u osób bardzo aktywnych fizycznie, które spędzają długie godziny powtarzając daną czynność, a których stopy od dziecka były przyzwyczajone do noszenia obuwia.

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku ludności pochodzącej z krajów w których większość populacji chodzi bez butów. W Indonezji wielu mężczyzn w młodości rozpoczyna pracę rikszarza, większość z nich truchta codziennie boso od 30-40 km, głównie po brukowanych drogach. Wielu z nich pozostaje w tym zawodzie przez 40 lub 50 lat, a ich stopy i łuki pozostają zdrowe i wyjątkowo silne.

Nasz organizm nie lubi statyki, zatem najzdrowsze dla niego jest chodzenie po nierównym podłożu, co wymusza balans całego tułowia. Świetnie sprawdza się teren pokryty trawą, lub piaskiem. Kiedy dziecko zaczyna się uczyć chodzić, najlepiej by miało jak największy kontakt z podłożem, czyli chodziło po nim gołymi stopami. Chodzenie boso w domu nie stanowi przeszkody, sytuacja staje się trochę bardziej skomplikowana gdy chcemy z pociechą wyjść na dwór. Tu z pomocą przychodzi nam tzw. barefoot'owe obuwie, czyli najlepsza alternatywa dla bosych stóp.

Buty do nauki chodzenia typu barefoot, czyli swoboda każdego kroku

Barefootowe obuwie to takie, które dobrze przylega do stopy dziecka, nie ograniczając jej swobodnego ruchu. Podeszwa jest odpowiednio cienka by zapewnić dziecku jak najlepszy kontakt z podłożem i elastyczna dla zachowania amortyzacji. Buty dziecięce do nauki chodzenia Barefoot to ma za zadanie jedynie odtwarzać fizjologiczną biomechanikę stopy, umożliwiając jej prawidłowy wzrost. Dzięki swoim właściwościom umożliwia odpowiedni odbiór bodźców, stymulujących małą stopę. To szczególnie ważne u dzieci, ponieważ ich stopy dopiero się kształtują i przez cały czas dojrzewają razem z nimi.

Za rozwój i prawidłowe ukształtowanie stopy w dużej mierze odpowiedzialne są mięśnie, dlatego obuwie powinno być dobrane tak, by umożliwiało jej poruszanie się w pełnym, fizjologicznym zakresie. Nie zapominajmy by dobrze dobrać rozmiar takiego buta. Nie może być za duży, ani za mały, gdyż nie będzie wtedy w prawidłowy sposób spełniać swojej funkcji. Cechy obuwia barefoot oraz propozycje barefootowych butów na pierwsze kroki omówiliśmy w artykule " Pierwsze buty? Zobacz który model wybrać i czym jest idea barefoot".

Moje dziecko nie chodzi. Kiedy zacząć się martwić?

CDC (amerykańskie centrum ds. zapobiegania i kontroli chorób) zaleca aby udać się do pediatry jeśli dziecko nie będzie w ogóle chodziło do 18 miesiąca życia lub nie będzie miało wyrobionego stabilnego chodu do 2 roku życia.^[2]Możecie się obawiać, że nawet niewielkie opóźnienie w chodzeniu może wskazywać na dodatkowe zaburzenia rozwojowe i neurorozwojowe, takie jak np. autyzm Podczas gdy wyniki niewielkiego badania z 2012 roku wykazały^[3], że wczesne opóźnienia ruchowe mogą być czynnikiem ryzyka dla przyszłych opóźnień komunikacyjnych u dzieci zagrożonych autyzmem, w przypadku dzieci z niskim ryzykiem autyzmu rodzice nie powinni się tego obawiać. Istnieje wiele przyczyn opóźnienia chodzenia u niemowląt, mogą to być m.in.:

• Dysplazja rozwojowa bioder;
• Miękkie lub słabe kości (medycznie nazywane krzywicą);
• Dystrofia mięśniowa;

Natomiast pamiętajmy, że czasem dziecko po prostu potrzebuje więcej czasu niż jego rówieśnicy aby zacząć stawiać pierwsze kroki, nie musi to mieć bezpośredniego wpływu na rozwój i zdrowie dziecka.

Moje dziecko chodzi na palcach. Czy to źle?

Czy Twojemu dziecku zdarza się chodzić na palcach i zastanawiasz się, czy to powód do zmartwień? Warto na to zwrócić uwagę, bo chodzenie na palcach u dzieci nie zawsze wiąże się z zaburzeniami. Małe dzieci lubią próbować różnych rzeczy. Jedną z nich jest właśnie chodzenie na palcach. Można to zaobserwować u dwuletnich dzieci, które sztukę chodzenia opanowały już w dużym stopniu. Ćwiczą w ten sposób równowagę i dostarczają do mózgu nowych bodźców. Nie jest to jednak chód zgodny z naturą, ponieważ wykorzystuje około 53%^[4] więcej energii i obciąża nie te rejony ciała, które są odpowiedzialne za prawidłowe stawianie kroków.

Chodzenie na palcach tylko od czasu do czasu jest naturalne, jednak kiedy zauważysz, że maluch robi to często warto zwrócić się do specjalisty. Przyczyną problemu częstego chodzenia na palcach może być dysfunkcja napięcia mięśniowego. Kiedy dziecko chodzi na palcach generuje zwiększone napięcie mięśniowe w łydkach oraz udach. W ten sposób kompensuje sobie obniżone napięcie w centralnej części ciała. Chodzenie na palcach u dzieci może być oznaką takich zaburzeń, jak między innymi: autyzm, ADHD lub nadwrażliwość dotykowa w podeszwach stóp. Potwierdziły to badania przeprowadzone w Szwecji^[5]. Blisko 1500 dzieci zostało przebadanych pod kątem historii chodzenia na palcach. Badania trwały 5,5 roku i potwierdziły, że chodzenie na palcach ma przyczynę w zaburzeniach neurologicznych. U dzieci bez zaburzeń spontaniczne chodzenie na palcach zniknęło w wieku 5,5 lat.

Warto podkreślić, że im dłużej maluch chodzi na palcach, tym bardziej jest możliwe, że wprowadzi to jako nawyk. Warto skonsultować się w tej sprawie ze specjalistą - ortopedą lub fizjoterapeutą, ponieważ dziecko może nawet nie zdawać sobie sprawy z tego, że chodzi na palcach, a nie na pełnych stopach. Podsumowując, kiedy dziecko chodzi na palcach może to być całkowicie naturalne. Każda czynność maluchów może być jednym z etapów nauki chodzenia, dlatego powinniśmy pozwolić dziecku na nią, jednak nie rezygnując przy tym z bacznej obserwacji malucha.

Nauka chodzenia, a prowadzenie za ręce

Jesteśmy przyzwyczajeni do widoku dzieci prowadzonych za rękę przez rodzica, jednak niewielu z nas zdaje sobie sprawę, że chodzenie za rękę niekorzystnie wpływa na rozwój motoryczny dziecka oraz jego ciała. Jednorazowe prowadzenie dziecka za rączki na pewno nie zrobi mu krzywdy. Warto jednak pozwolić maluchowi eksplorować świat samodzielnie, poruszać się zgodnie z własnym rytmem ciała. Dziecko ciągnięte za rączki jest wygięte, praktycznie wisi na rękach, ciągnie za sobą nogi. Taki chód nie jest stabilny, nie jest ładny i obciąża nie tylko kręgosłup, ale również ręce, szyję i inne partie mięśniowo-kostne.

Konsekwencje prowadzenia dzieci za rączki mogą być poważne. W przypadku dziewczynek, a później kobiet problem okazuje się zdecydowanie większy. Chodzenie za rączki może skutkować: przodopochyleniem miednicy, hiperlordozą lędźwiową, asymetriami. A co z ciężarem ciała i równowagą? Pamiętasz, jak idąc krawężnikiem ratowałaś się machaniem rękoma we wszystkich możliwych kierunkach?, niczym machający skrzydłami ptak starałeś się utrzymać równowagę. To tak zwane reakcje równoważne i podpór obronny. Ręce są konieczne przy nauce chodzenia, pomagają przejmować ciężar ciała, balansować, asekurować się. Dziecko prowadzone za ręce nie uczy się tych umiejętności ponieważ nie ma możliwości ich ćwiczyć. Mechanizmy obronne nie mają tu miejsca, a zatem dziecko narażone jest na większą ilość upadków w przyszłości, choć wydaje się, że je przed nimi chronimy. 

Twoje ręce to wspaniałe narzędzie, które wesprze malucha w wielu innych sytuacjach. W przypadku chodzenia mogą one uzależnić dziecko i zniechęcić do samodzielnego chodu. Nauka chodzenia musi trwać, pozwólcie swoim dzieciom na swobodny rozwój zgodny z ich rytmem. Ważne żeby dziecko jak najwięcej chodziło boso, to zapewni odpowiedni rozwój stóp. Pamiętajcie wieczne trzymanie malucha za ręce nie dodaje pewności siebie, daje uzależnienie od rodzica i jego rąk. Nie śpieszcie się, poczekajcie. Już za niedługo maluch ruszy sam, a wtedy jeszcze zatęsknicie za raczkującym maluchem.

Jeśli chcesz wspomóc rozwój stóp swojego dziecka zapoznaj się z naszym artykułem "Ćwiczenia dla maluchów - Ekspert Radzi. Zdrowa Stópka to Bosa Stópka". Polecamy również lekturę artykułu "Barefoot, o co w tym chodzi? Poznaj misję Bosej Stópki i elastyczne buty!", gdzie znajdziesz wiedzę na temat idei barefoot w pigułce oraz dowiesz się jakie cechy powinno mieć odpowiednie dla naszych stóp obuwie.

Źródła:

[1] - Infant Walker–Related Injuries in the United States 
https://pediatrics.aappublications.org/content/142/4/e20174332

[2] - Center for Disease Control and Prevention - Milestone moments 
https://www.cdc.gov/ncbddd/actearly/pdf/parents_pdfs/milestonemomentseng508.pdf

[3] - Relation between early motor delay and later communication delay in infants at risk for autism
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0163638312000963

[4] - The influence of foot posture on the cost of transport in humans 
https://journals.biologists.com/jeb/article/213/5/790/10089/The-influence-of-foot-posture-on-the-cost-of

[5] - The Prevalence and Course of Idiopathic Toe-Walking in 5-Year-Old Children 
https://pediatrics.aappublications.org/content/130/2/279?sid=4a5a880a-f7ba-424b-a3c6-b8bf1e0ff4c0