Jak fizjoterapeuta bada stopy?

Badanie i obserwacja stóp dziecka są istotne nie tylko po osiągnięciu przez nie umiejętności chodzenia, ale również we wcześniejszym okresie. Dlaczego? Ponieważ stopy podtrzymują całe ciało, pozwalają mu się przemieszczać, a w okresie niemowlęcym odgrywają istotną rolę dla rozwoju. Możesz się więc spodziewać, że podczas wizyty u specjalisty takie badanie zostanie przeprowadzone.  

Fizjoterapeutka dziecięca Zuzanna Łączkowska pisze więcej o badaniach stóp u dziecka. Omawia narzędzia i techniki, od tych najprostszych po wykorzystanie zaawansowanych urządzeń, podkreślając ich rolę w ocenie kondycji stóp już od pierwszych dni życia dziecka.

Stopy dziecka – dlaczego ważna jest ich diagnostyka?

Badając małego pacjenta w gabinecie, fizjoterapeuta zawsze zwraca uwagę na jego stopy ze względu na to, że pełnią one wiele ważnych funkcji. Przemieszczanie się to jedna z ważniejszych i chyba najczęściej nasuwająca się na myśl. 

Jednak zanim dziecko zacznie chodzić, stopy pomagają mu w termoregulacji czy budowaniu schematu własnego ciała (gdy dziecko dotyka stópkami o siebie czy też wkłada je do buzi). Dlatego badanie funkcjonowania stóp nie dotyczy tylko osób już chodzących, ale przyglądamy się im tak naprawdę od początku – możemy to zrobić już od pierwszych dni życia dziecka.

Podstawowa diagnostyka stóp dziecka

Diagnostyka stóp wykonywana przez fizjoterapeutę nigdy nie jest odrębnym badaniem. Nawet gdy kierujemy się do placówki specjalizującej się w dysfunkcjach związanych ze stopami, specjalista przygląda się holistycznie całemu ciału pacjenta.

Na podstawową diagnostykę fizjoterapeutyczną stóp składa się dokładnie zebrany wywiad oraz samo badanie, podczas którego fizjoterapeuta bada stopy palpacyjnie. Może również poprosić o wykonanie konkretnych ruchów, takich jak wspięcie się na palce. 

Badanie jest oczywiście dostosowane do wieku dziecka oraz jego możliwości. Nie oznacza to jednak, że gdy dziecko nie potrafi np. wspiąć się na palce, to nie jesteśmy w stanie zbadać jego stóp. Co ciekawe, podczas badania specjalista ogląda również skórę – przygląda się palcom i paznokciom. Podpowiedzią w rozpoznaniu ewentualnego problemu mogą być np. odciski czy modzele, wygląd wyściółki tłuszczowej czy powracający problem z wrastającym paznokciem.

Obserwacja stóp to tylko część holistycznego badania, ponieważ nasze ciało jest całością. Ocenie podlegają nie tylko stopy, ale również reszta ciała, m.in.: podudzia, kolana, uda, biodra, miednica i kręgosłup, a także głowa.

Badanie stóp dziecka w okresie niemowlęcym

Badanie stóp malucha, który jeszcze nie chodzi, nieco różni się od badania dzieci chodzących i osób dorosłych. U maluszków w pierwszym roku życia dostosowujemy pozycje, w jakie wykonujemy badanie do możliwości dziecka. Dzieci, które tylko leżą, badamy właśnie w takiej pozycji – oceniamy stopy w leżeniu na plecach oraz na brzuchu. Gdy dziecko jest już wstanie samodzielnie usiąść i utrzymać pozycję siedzącą, możemy ją również wykorzystać do badania dziecka. 

Podczas oceny kamieni milowych dziecka w okresie niemowlęcym obserwujemy nie tylko, czy dziecko jest w stanie osiągnąć umiejętność w danym okresie, ale patrzymy też na to, jak dziecko to robi. Oceniając jakość np. czworaków czy pełzania patrzymy na całe ciało, ale również przypatrujemy się szczegółom takim jak stopy dziecka. Później, gdy dziecko wstaje przy meblach i przemieszcza się przy nich bokiem, obserwujemy jak zachowują się stopy i ciało dziecka w tych zadaniach ruchowych. 

Nieprawidłowości w budowie i funkcji małych stóp często są widoczne jeszcze zanim dziecko zacznie chodzić, dlatego warto skorzystać z wizyty kontrolnej u fizjoterapeuty. Czasem pozwoli to wprowadzić działania już na wczesnym etapie i przygotować stopy dziecka jeszcze zanim zacznie na nie działać siła całego ciała podczas wstawania czy chodzenia.

Badanie stóp dziecka chodzącego

Gdy dziecko zaczyna chodzić samodzielnie, jest to moment, w którym nieodłącznym elementem badania stóp jest badanie chodu. Patrzymy na stopy np. w pozycji siedzącej, gdy nie obciąża ich ciało dziecka, ale też analizujemy je w staniu (gdy mamy do czynienia z oddziaływaniem na nie masy ciała). 

Oprócz tych dwóch elementów musimy się przyjrzeć całym nogom i stopom podczas chodzenia. Tak jak wspominałam wcześniej – pacjent może zostać poproszony lub zachęcony wspólną zabawą do wykonania różnych zadań ruchowych jak np.: kucnięcie czy wspięcie się na palce. 

Takie badanie u dzieci chodzących lub stojących możemy uzupełnić o badania z wykorzystaniem różnych specjalistycznych sprzętów. O podstawowych z nich zaraz opowiem.

Gdy dziecko zaczyna się pionizować, a później chodzić, do zbadania stóp możemy wykorzystać dodatkowe narzędzia. Nie wszystkie z nich należą do obowiązkowego wyposażenia gabinetu fizjoterapeuty, ale chciałam opisać, które z nich pomagają nam w badaniu stóp.

Co pomaga fizjoterapeucie przeprowadzić badanie stóp?

Podstawowe sprzęty, które mogą przydać się fizjoterapeucie podczas badania to:

• linijka – najlepiej taka, która rozpoczyna się dokładnie od wartości „0”,
• goniometr – może służyć między innymi do oceny zakresów ruchów stopy,
• miarka krawiecka – możemy nią zmierzyć obwody np. łydki, czy długość kończyn dolnych.

Oprócz tych podstawowych rzeczy w gabinecie fizjoterapeuty można spotkać się z większymi i bardziej zaawansowanymi urządzeniami i sprzętami:

Podoskop

To sprzęt, który najczęściej widać w gabinetach – szczególnie tych przeznaczonych dla dzieci. Podoskop służy między innymi do oceny wysklepienia stopy, jej budowy czy oceny całej osi kończyny dolnej w pozycji stojącej. 

Badanie podoskopem jest stosunkowo proste i wymaga od pacjenta jedynie ustawienia się na podoskopie i wytrzymania w pozycji stojącej. Jest to takie „lusterko dla stóp”, w którym widzimy odbicie ich podeszwowej części. Niektóre podoskopy wyposażone są w aparat fotograficzny, który umożliwia zapisanie w formie cyfrowej odbitki stóp. Może to stanowić część dokumentacji medycznej. 

Podczas badania na podoskopie specjalista może poprosić o wykonanie różnych zadań ruchowych pacjenta np. stania na palcach czy zrobienia przysiadu. Wtedy fizjoterapeuta analizuje, jak stopa oraz całe ciało pracuje podczas tych aktywności. Do tego badania nie trzeba się przygotowywać.

Gdy mamy do czynienia z małym pacjentem można uprzedzić go, że Pani lub Pan będzie prosić, żeby zdjął skarpetki. Badanie możliwe jest do przeprowadzenia u każdego pacjenta, który umie utrzymać pozycję stojącą – młodszego i starszego. Badanie podoskopem nie zastąpi nam oceny przeprowadzonej przez specjalistę, o której pisałam wcześniej, dlatego nigdy nie powinno być jedynym elementem badania.

Podoskaner 2D

To urządzenie rzadko spotykane, ale również wykorzystywane do oceny podporowej części stopy. Program pozwala na naniesienie pomiarów na powstały skan. Może stanowić formę dokumentacji medycznej, ponieważ skan stóp może zostać zapisany w archiwum i stanowić materiał, który może przydać się m.in. do porównania wyników pacjenta przed rozpoczęciem terapii, w trakcie oraz po jej zakończeniu.

Plantokonturograf

Plantokonturograf to proste urządzenie wyposażone w specjalną membranę. Pozwala na uzyskanie odbitki stopy lub odbitki jej obrysu za pomocą tuszu. Jest to bardzo proste badanie, w którym widzimy nacisk podeszwowej części stopy. Może służyć do określenia parametrów stopy, takich jak długość czy szerokość. 

Podczas analizy odbitki stopy, która powstaje w wyniku badania, możemy określić np. czy jest to stopa przywiedzeniowa czy odwiedzeniowa.

Jest to również forma dokumentacji medycznej, którą możemy wykorzystać jako jeden z elementów składających się na diagnozę problemu pacjenta oraz porównanie efektów terapii.

Pedobarografia

To badanie, które ocenia rozkład sił nacisku podeszwowej części stóp na podłoże. Pacjent w tym badaniu staje lub chodzi po urządzeniu, które zbiera dane. Urządzenie najczęściej występuje w formie maty. Ogromną zaletą tego urządzenia jest to, że można nim przeprowadzić badanie zarówno oceniając stopę w statyce jak i dynamice. Oznacza to, że możemy sprawdzić jak pracuje stopa nie tylko w staniu, ale i podczas chodu. To narzędzie przeznaczone jest głównie dla dorosłych i starszych dzieci. 

Trzeba zaznaczyć, że fizjoterapeuta czy inny specjalista przeprowadzający badanie pedobarograficzne nie kieruje się tylko i wyłącznie wynikami, które widzi na ekranie monitora, ale bada całego pacjenta i łączy wyniki ze swoimi wnioskami z badania i wywiadu. Badanie dostarcza nam bardzo wielu informacji, dzięki czemu często jest wykorzystywane w badaniach naukowych. 

Dzięki temu, że urządzenie ma możliwość przeanalizowania chodu i zachowania stopy podczas poszczególnych faz chodu, jest ono niezwykle cenne w pogłębionej diagnostyce problemu pacjenta. Badanie często jest wykorzystywane również do projektowania wkładek indywidualnych. Dzięki wielu szczegółom i parametrom jesteśmy w stanie porównać efekt ich stosowania.

Podsumowując, jako fizjoterapeuci mamy dostęp do zaawansowanych sprzętów pomagających w diagnozowaniu zaburzeń związanych ze stopami. Jednak nadal podstawę w ocenie stóp stanowi wywiad i badanie przeprowadzone przez fizjoterapeutę. Diagnostykę można zacząć jeszcze zanim dziecko zacznie chodzić, tak naprawdę już w pierwszych tygodniach życia.

Zdjęcia sprzętów i urządzeń, które przedstawiłam w artykule powstały dzięki uprzejmości Centrum Ortopodologii i Rehabilitacji Terra Care w Poznaniu.

Żródła:

1. „Stopa dziecięca w praktyce ortopedycznej” Marek Napiątek, PZWL Wydawnictwo Lekarskie Warszawa 2021

2. „Trójpłaszczyznowa manualna terapia wad stóp u dzieci” Barbara Zukunft Huber & Partner, Wrocław 2013

3. „Gimnastyka dla niemowląt” Barbara Zukunft Huber, Fundacja Promyk Słońca, Wrocław 2018

4. „Postępowanie z chorym z zespołem stopy cukrzycowej – wytyczne Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran 2021: część 3” Beata Mrozikiewicz-Rakowska i wsp., Leczenie Ran 2022

5. Notatki własne z kursu Trójpłaszczyznowa manualna terapia wad stóp u dzieci

6. Notatki własne z kursu Dobra Szkoła Ortopodologii