Jak wspierać naukę chodzenia i rozwój stóp malucha? Praktyczny poradnik fizjoterapeuty

Zanim maluch postawi pierwsze kroczki, już od pierwszych dni życia jego ciało i umysł aktywnie przygotowują się do tego ważnego momentu. Harmonijny rozwój to seria naturalnych ruchów i reakcji, które są fundamentem dla fizjologicznego wzrostu i rozwoju motorycznego dziecka. Każdy etap, od spontanicznych ruchów kończyn aż po świadome próby wstawania, stanowi niezbędny krok w kierunku samodzielnego chodzenia.

Fizjoterapeutka Izabella Malara, wykorzystując swoje bogate doświadczenie zawodowe oraz wiedzę z zakresu fizjoterapii niemowląt, opracowała praktyczny poradnik w zakresie wspierania harmonijnego rozwoju malucha. To kompleksowe kompendium, w którym znajdziesz nie tylko wiedzę, ale i praktyczne porady, które mogą się okazać pomocne w Twojej codzienności.

Rozwój niemowlaka to proces, w którym umiejętności ruchowe następują w odpowiednim do tego czasie. Dzięki temu, że niemowlę dobrze opanuje aktywności w niższych pozycjach, będzie w stanie bezpiecznie wstać i rozpocząć przygodę z samodzielnym chodzeniem. Wielu rodziców opisuje początek chodzenia jako coś co wystąpiło nagle „po prostu wstał i poszedł”.  Ale tak naprawdę dziecko wstało, bo było na to gotowe. A było gotowe dlatego, że wcześniej ćwiczyło, doświadczyło różnych innych pozycji, uczyło się korzystać z odpowiednich grup mięśniowych, przenosiło ciężar ciała, pokonywało siłę grawitacji. 

Jak maluch przygotowuje się do chodu?

Do nauki chodzenia dziecko przygotowuje się już od pierwszych dni życia. Poniżej przedstawię pokrótce, jak niemowlę przygotowuje się do chodu w poszczególnych fazach rozwoju:

• 1-2 miesiąc życia to czas, w którym noworodek wykonuje naprzemienne ruchy kopania kończynami dolnymi. Podczas ruchu kopania stymulowane są odpowiednie mięśnie i stawy, które już niedługo będą potrzebne do coraz bardziej wymagających umiejętności ruchowych.  
• 3-4 miesiąc życia to bardzo ważny etap dla kształtowania się stóp. W tym okresie niemowlę leżąc na plecach uczy się łączenia ze sobą podeszwowej części stóp i pocierania jednej stopy o drugą. Ruch ten możliwy jest, gdy nogi bobasa są w stanie unieść się nad podłoże i ustawić ​w zgięciu, odwiedzeniu i rotacji zewnętrznej. Podczas łączenia podeszwowej części stóp niemowlę kształtuje kolejny ważny ruch dla stopy – supinację. W tym okresie pojawia się również coraz większy wyprost bioder, który będzie niezbędny podczas wstawania. Wyprost bioder niemowlę ćwiczy między innymi poprzez coraz dłuższe leżenie na brzuchu. 
• 5-6 miesiąc życia to czas, w którym niemowlę wykonuje wiele nowych umiejętności ruchowych przygotowujących do chodu. Między innymi to ruchy pływania w leżeniu na brzuchu, chwytanie stóp dłońmi, wkładanie stóp do buzi, obroty, pivoty, wysoki podpór. Wydawać by się mogło, że te aktywności niewiele mają wspólnego z chodem. A jednak mają.​ Każda z nich przygotowuje dziecko do zdobywania wyższych pozycji. Między innymi poprzez naukę rotacji, osiąganie odpowiednich zakresów ruchów w stawach skokowych, kolanowych, biodrowych, przekraczanie linii środkowej ciała czy zdobywanie coraz lepszej koordynacji ruchowej. 
• 7-9 miesiąc życia to czas, w którym niemowlę zaczyna poznawać ruch pełzania.  Podczas przemieszczanie się w pełzaniu ciało pracuje bardzo podobnie jak podczas chodu. Kończyny dolne wykonują naprzemienny ruch – kiedy jedna jest w wyproście to druga jest w zgięciu. Niemowlę odpycha się podczas ruchu pełzania z dużego palucha ćwicząc przetaczanie stopy. Ten etap rozwoju to również czas nauki leżenia w podporze bocznym i doświadczanie pełnego obciążania stopy oraz nauki samodzielnego siadania. 

• 9-12 miesiąc życia to moment, w którym dziecko zaczyna bawić się w coraz to wyższych pozycjach. Początkowo czworakuje pracując nad naprzemiennością ruchów, następnie wspina się do klęku, klęku jednonóż, aż w końcu wstaje i w pełni obciąża obie kończyny.  

Okres niemowlęcy - dlaczego jest ważny w procesie nauki chodzenia?

Do wszystkich wyżej wymienionych pozycji dziecko potrzebuje dobrej kontroli swojego ciała, stabilnej miednicy, tułowia, odpowiednich zakresów ruchów w stawach. Bez tego ciężko jest sobie wyobrazić prawidłowe przenoszenie ciężaru ciała i wykonywania tak skomplikowanych umiejętności ruchowych. 

Pamiętaj! Nie liczy się jedynie to czy dziecko osiągnie określone w rozwoju kamienie milowe, ale jaka jest jakość wykonywanego ruchu. Wzorce ruchowe z wieku niemowlęcego będą miały wpływ na to, w jaki sposób będzie wyglądał chód dziecka oraz postawa jego ciała.

W jaki sposób wspierać harmonijny rozwój malucha? Krótki przewodnik dla rodzica

Niemowlę potrzebuje przede wszystkich swobody ruchu i możliwości doświadczania wielu pozycji swojego ciała w ciągu dnia. Poniżej znajdziesz kilka praktycznych wskazówek, jak wesprzeć swojego malucha w harmonijnym rozwoju:

• Poznawanie otoczenia najlepiej zorganizować na podłodze. Warto rozłożyć na niej wygodną matę, na której niemowlę będzie mogło się obracać, sięgać po zabawki czy po prostu leżeć na brzuszku  obserwować co robią pozostali domownicy. 
• Jeśli tylko to możliwe pozwalaj dziecku na zabawę bez skarpetek. Dotykanie stóp dłońmi, wkładanie ich do buzi, pocieranie stopą o stopę, odpychanie się stopą od podłoża – to wszystko wpływa pozytywnie zarówno na zbieranie doświadczeń sensorycznych ze środowiska jak i na wspieranie rozwoju ruchowego niemowlaka. 
• Zachęcaj dziecko do zabawy stopami poprzez zawieszanie na nich grzechotek, stymuluj układ dotykowy różnymi fakturami. Świetnie sprawdzą się tutaj piłeczki sensoryczne. 
• Ważny aspekt stanowi również samo ubranie niemowlaka. Postaraj się, aby nie krępowało ono swobodnych ruchów w stawach. Niemowlę, które samodzielnie nie chodzi nie potrzebuje również butów, zapewniaj mu jak najlepszy dostęp do eksploracji swojego ciała

Czego NIE robić w rozwoju ruchowym niemowląt, czyli błędne metody wspierania nauki chodzenia

Przede wszystkim nie przyspieszaj rozwoju ruchowego. Wszystkie wymienione wcześniej kamienie milowe są bardzo ważne dla rozwoju niemowlaka. W każdym okresie następuję gotowość do wykonywania określonych aktywności. 

I tak na przykład 5-miesięczne niemowlę nie potrafi samodzielnie usiąść lub przyjąć pozycji klęku na jednej nodze, żeby swobodnie wstać. Potrafi za to się obracać, zaczyna eksplorować świat z pozycji wysokiego podporu, pojawia się pierwsza chęć kombinowania, jak dostać się do zabawki. Dzięki pracy w niższych pozycjach przygotowuje swoje ciało zarówno pod względem mięśniowym, napięciowym jak i poznawczym do zdobywania kolejnych kamieni milowych w wyższych pozycjach.  

Dziecko rozwija się doświadczając. Dzięki temu pobudza się motywacja i chęć samodzielnego działania. Nie zabieraj mu tej możliwości przez przedwczesne sadzanie czy stawianie na nogi. 

Złym pomysłem będzie korzystanie z chodzika, skoczka czy pchacza. Używanie sprzętów, które utrzymują ciało dziecka w wymuszonej pozycji nie pozwala na odpowiednią dystrybucję napięcia mięśniowego. Tak, jak już wcześniej wspomniałam – do utrzymania ciała w pozycji spionizowanej dziecko potrzebuje odpowiedniej pracy całego ciała. W chodziku nie uczy się reakcji równoważnych, koordynacji ruchowej, przenoszenie ciężaru ciała. W tego typu sprzętach zarówno stopy, miednica jak i tułów dziecka nie mają możliwości pracowania w odpowiedni sposób. 

Podobnie sprawa wygląda ze wspomaganiem dziecka, które nie chodzi samodzielnie, poprzez proponowanie pchacza lub prowadzenie go za ręce. Przed rozpoczęciem nauki chodu niemowlę powinno chodzić bokiem przy meblach. Nie powinniśmy pomijać tej umiejętności, gdyż ma ogromny wpływ na to, jak w dalszej perspektywie będzie wyglądał chód u dziecka. Chodząc do boku niemowlę przygotowuje swoje stopy do stabilizacji poprzez obciążanie zarówno brzegu bocznego, jak i przyśrodkowego. 

Nauka chodzenia: swoboda przede wszystkim

Jeżeli Twoje dziecko potrafi utrzymać kontrolę swojego ciała podczas samodzielnego stania, to jedyna rzecz, której teraz potrzebuje, to czas. Dzięki temu, że dasz dziecku możliwość podejmowania samodzielnych prób balansowania swoim ciałem, na pewno niebawem ruszy do przodu.  

Pamiętaj, norma rozwojowa rozpoczęcia samodzielnego chodu jest między 12-18 miesiącem życia. Powiedzenie „na roczek pierwszy kroczek” niekoniecznie się zatem sprawdza. Zapewniaj dziecku różnorodność podczas zabawy. Pamiętaj, że przed nauką samodzielnego stania występuje etap klęku na dwóch kolanach, a następnie klęku jednonóż. Dobrą praktyką jest zaaranżowanie środowiska do zabawy w taki sposób, aby dziecko mogło bawić się w tych pozycjach. Przydatny może okazać się karton, pufa czy niski stołek. 

Jeśli niemowlę potrafi stać z podparciem rąk to wykorzystuj to do zabaw w przemieszczanie się między meblami, zachęcaj do sięgania po zabawki z podłogi, co pomoże w nauce samodzielnego kucania i wstawania. 

Jakie buciki do nauki chodzenia?

Kiedy Twoje dziecko zacznie stawiać pierwsze kroki i będzie potrzebowało butów, to pamiętaj o tym, że jego stopa wciąż potrzebuje swobody ruchu. Dlatego wybieraj buciki elastyczne, które mają odpowiednią długość i szerokość – dzięki temu stopa będzie mogła w odpowiedni sposób doświadczać pełnego obciążenia i możliwości przetaczania się podczas chodu.

Rozwój  to nie wyścig. Wszystkie umiejętności ruchowe, które niemowlę nabywa w pierwszym roku życia są bardzo ważne. Jeśli dziecko na tym etapie nauczy się odpowiednio przenosić ciężar ciała, wzmocni i ustabilizuje poszczególne grupy mięśniowe, to podejmowane aktywności powinny być wykonywane w jak najlepszych wzorcach ruchowych. A to z pewnością  będzie procentowało w przyszłości. 

Pamiętaj, że wiele ruchowych problemów czy wad postawy ma swój początek w wieku niemowlęcym. Daj dziecku czas, przestrzeń  i dostosuj odpowiednio środowisko - to najlepsze sposoby na wspieranie harmonijnego rozwoju ruchowego. 

Izabella Malara

Magister fizjoterapii, certyfikowany terapeuta sprawdzonych w świecie koncepcji pracy: NDT Bobath, Bobath Baby, PNF, diagnostyki metodą Prechtla oraz Trójpłaszczyznowej terapii manualnej stóp. W swoim gabinecie prowadzi terapię najmłodszych pacjentów, zarówno niemowląt, jak i dzieci starszych. 

Kocha podróże, górskie wycieczki i jogę. Na instagramie prowadzi profil, w którym skupia się na pielęgnacji i rozwoju maluchów.

Bibliografia: 

1. “Trójpłaszczyznowa manualna terapia wad stóp u dzieci” Barbara Zukunft Huber & Partner, 2013 
2. “Gimnastyka dla niemowląt” Barbara Zukunft Huber, Fundacja Promyk Słońca, Kraków 2013.  
3. S. The effect of baby walker on child development. A systematic review.; Badihian, N. Adihian, O.Yaghini;  Iran J. Child Neurol. 2017 Autumn; 11(4): 1–6  
4. The effects of babywalkers on early locomotor development. Crouchman M, Dev Med Child Neurol. 1986;28(6):757–61 
5. Notatki własne z kursu NDT Bobath i Bobath Baby