Rozwój stóp dziecka, a buty dziecięce barefoot

Warto dowiedzieć się, jak dokładnie przebiega proces rozwoju stóp dziecka i jak go wspierać. Prawidłowe wzorce ruchu u niemowląt, osiągane w odpowiednim czasie, stanowią dla nas - rodziców - przesłankę, że stopy dziecka rozwijają się w prawidłowym kierunku.

• Rozwój stóp dziecka - jak przebiega?
• Rozwój stóp dziecka a chodzenie boso - dlaczego warto?
• Jak szybko rosną stopy dziecka?
• Jak dobrze dobrać buty dziecięce?
• Rozwój stóp dziecka - dbaj o niego przez cały proces rozwoju swojej pociechy

Rozwój stóp dziecka - jak przebiega?

Stopy dziecka zaczynają rozwijać się bardzo wcześnie, ale cały proces jest długi - trwa co najmniej do 18 roku życia. Przez cały ten czas warto bacznie obserwować dziecko i dbać o jego rozwój zgodny z naturą. Rozwój stóp dziecka i ich przygotowanie do chodzenia rozpoczyna się już po urodzeniu. Do 6 tygodnia życia niemowlę, leżąc na plecach, kopie poprzez naprzemiennie prostowanie i zginanie stawów kolanowych. Ten ruch dotyczy całej kończyny dolnej, od miednicy aż do stopy, i stanowi wstęp do pierwszych zabaw stopami pod koniec 4 miesiąca życia. W tym wieku niemowlę leży stabilnie na plecach i potrafi utrzymać nogi w odwiedzeniu, zgięciu i rotacji zewnętrznej. Maluszek potrafi złączyć stopy podeszwami, a co więcej, próbuje paluszkami stóp chwycić drugą stópkę!

Kiedy dziecko palcami jednej stópki próbuje uchwycić drugą stópkę, to tak naprawdę, trenuje i wzmacnia mięśnie swoich stóp potrzebne do wykształcenia sklepienia podłużnego i poprzecznego.

Pełen rozwój funkcji chwytnej stóp dziecka następuje w okolicach 6/7 miesiąca życia. Wówczas warto bawić się z dzieckiem w podawanie mu lekkich przedmiotów, takich jak miś czy balon. Aby to wszystko mogło mieć miejsce, potrzebna jest prawidłowa ruchomość stawów biodrowych i prawidłowe ustawienie kości i chrząstek w stopie. Zwieńczeniem prawidłowego rozwoju kończyn dolnych w leżeniu na plecach jest branie przez dziecko stóp do buzi. Dziecko w ten sposób samo trenuje i wypracowuje prawidłową budowę stóp. Powszechnie wiadomo, że warto kłaść noworodka na brzuchu - już od jego pierwszych dni życia. Ma to ogromne znaczenie dla prawidłowego kształtowania się stawów biodrowych.

Pozycja w leżeniu na brzuchu jest dla noworodka trudna i niestabilna, dlatego warto ją proponować często, ale nie na długo. Pod koniec 3/4 miesiąca życia dziecko już stabilnie leży w tej pozycji, a jego stopy są uniesione i wzajemnie dotykają się podeszwami. W okolicach 5/6 miesiąca życia dziecko obraca się z pleców na brzuch. Później maluszek zaczyna stabilnie utrzymywać i kontrolować pozycję na boku. W ten sposób wzmacniają się mięśnie stóp dziecka potrzebne do przejęcia ciężaru ciała i stania. W tym momencie stopa zmienia swoją funkcję z chwytnej na podporową. Zabawa w pozycji na boku kształtuje wysklepienie stóp dziecka.

Wraz z osiąganiem kolejnych umiejętności ruchowych takich jak pełzanie, czworakowanie i siadanie niemowlę trenuje umiejętności i mięśnie potrzebne do pionizacji, czyli przechodzenia do klęku, wstawania i stania.

Przyśpieszanie poszczególnych umiejętności zaburza rytm rozwoju dziecka i utrudnia samodzielne osiąganie następnych umiejętności.

Pierwsze kroki odbywają się do boku z pomocą rąk, co jest bardzo ważne dla prawidłowej pracy stawu biodrowego i stóp. Nie należy skracać tej fazy rozwoju i prowadzić dziecka do chodzenia do przodu za pomocą rąk lub przy „pomocy” sprzętów do chodzenia. Chodzenie bokiem stanowi trening równowagi i przygotowuje mięśnie do zmiennego obciążania stóp dziecka w różnych kierunkach. Ostatnią ciekawą pozycją warunkującą prawidłowy rozwój stóp dziecka jest zabawa w pozycji kucanej, czyli głębokiego przysiadu, która pojawia się po tym, jak dziecko potrafi samodzielnie chodzić.

Rolą rodzica jest nie przeszkadzać dziecku w swobodnym rozwoju ruchowym i obserwować, czy wszystkie te etapy się pojawiają.

Stópki niemowląt są „pulchne” i miękkie, ponieważ posiadają chrząstki, które dopiero wraz z rozwojem ulegną kostnieniu. Na podeszwie stóp dziecka znajduje się podściółka tłuszczowa, której zadaniem jest amortyzacja, ochrona chrząstek oraz termoizolacja. Budowa stóp dziecka może budzić wiele pytań, bo jest odmienna od budowy naszych (dorosłych) stóp.

Rozwój stóp dziecka a chodzenie boso - dlaczego warto?

Rozwój stóp dziecka odbywa się poprzez ruch w różnych pozycjach. Powinniśmy więc zapewnić niemowlętom swobodę ruchu i - jeśli tylko warunki na to pozwalają - pozwalać im na bose stopy. W domu warto, aby dziecko chodziło boso lub ewentualnie nosiło bezuciskowe skarpetki antypoślizgowe. W momencie, gdy maluch zaczyna już chodzić na zewnątrz, szczególnie po powierzchniach takich jak uliczny bruk, stopy dziecka potrzebują odpowiedniej ochrony w postaci dobrze dobranych butów. Lecz na placu zabaw/łące/na piasku nadal warto pozwolić dziecku chodzić boso.

Buty stanowią pewnego rodzaju przeszkodę w treningu chodzenia. Powinniśmy zrobić wszystko, aby jak najrzadziej i jak najmniej przeszkadzały.

Już w 1991 roku Erne Maier określiła, że „buty muszą pasować na długość i szerokość, powinny być lekkie, a podeszwa buta powinna móc podążać za ruchami stopy. Palce stóp nie mogą być ściskane, potrzebują z przodu buta przestrzeni dla ruchu”. Jest to opis butów dla dzieci typu barefoot, których zadaniem jest „podążanie” za stopą dziecka w ruchu.

Z drugiej strony, już w latach 80 przeprowadzono badanie naukowe, w którym dzieci podzielono na grupy i każdej z grup zaproponowano jedno z rozwiązań dla stóp dziecięcych: sztywne buty, wkładki/buty ortopedyczne i chodzenie boso. Po zakończeniu eksperymentu nie zauważono istotnych różnic między tymi grupami dzieci. To właśnie takie sprzeczne informacje powodują różnice w środowisku medycznym i rodzicielskim. Drugą stroną medalu są różnice w poglądach i wiedzy wśród lekarzy i fizjoterapeutów. Analizując pracę całego narządu ruchu, my fizjoterapeuci, widzimy u dzieci zaburzenia postawy i wzorców ruchu powstałe na skutek sztywnego obuwia, co może nie być widoczne przy ocenie tylko i wyłącznie stóp dziecka. Warto podkreślić, że mówimy tutaj o zdrowych dzieciach, bez schorzeń neurologicznych, reumatologicznych czy genetycznych.

Jak szybko rosną stopy dziecka?

Należy pamiętać, że stopy dziecka rosną szybko. Jak podaje Barbara Zukunft- Huber: „Obowiązuje ogólna zasada określająca tempo wzrostu dziecięcych stóp":

• w okresie rozpoczynania chodzenia dziecięce stopy rosną miesięcznie o 1,5 mm,
• u starszych dzieci o 1 mm,
• w przypadku 2- do 3-letnich dzieci stopa w ciągu 4-5 miesięcy wyrasta z dobrze dopasowanych butów.

Odnośnie mierzenia długości stopy dziecka również obowiązuje ogólna reguła:

• u dzieci 1-3 letnich stopa powinna być mierzona co 2 miesiące,
• u 3-4 latków co 4 miesiące,
• w przypadku dzieci 4-6 letnich co 6 miesięcy.

Tak w sposób niezawodny można sprawdzić, czy buty dziecięce są jeszcze dobre, czy już za małe. Dopiero ok. 16 roku życia stopy dziecka osiągają swój ostateczny kształt”.

Jak dobrze dobrać buty dziecięce?

Wielu rodziców dba o dobre buty dziecięce tylko na początku rozwoju dziecka, to jednak błąd. Jak widać, proces rozwoju stóp dziecka jest dynamiczny i trwa dość długo, niektóre źródła podają nawet, że do 20 roku życia. Warto zapewniać dziecku elastyczne buty - takie jak buty dziecięce barefoot - nie tylko na początku nauki chodzenia, ale także w wieku przedszkolnym oraz szkolnym. Aby odpowiednio dobrać rozmiar butów dziecięcych, stopy dziecka należy mierzyć, kiedy dziecko stoi. Możemy skorzystać z miarek, które są dostępne w sklepach obuwniczych.

Współczesne badania zalecają, aby przed palcami w butach dziecięcych zostawić ok. 9,8 mm - 11 mm wolnej przestrzeni.

Podczas badań dotyczących odpowiednich rozmiarów butów dziecięcych dla maluchów w wieku przedszkolnym stwierdzono, że 45% przedszkolaków nosi źle dobrane obuwie. Stopy dziecka w dużej części składają się z chrząstki, przez co potrafią się zmieścić do butów, które są za małe. Szukając właściwych butów dziecięcych w sklepach, warto zwracać uwagę nie tylko na elastyczność podeszwy, ale również na odpowiednią szerokość buta. Stopy dziecka podczas ruchu potrzebują miejsca do pracy zarówno na długość, jak i na szerokość.

Rozwój stóp dziecka - dbaj o niego przez cały proces rozwoju swojej pociechy

Kluczem do prawidłowego rozwoju stóp dziecka jest dbanie o naturalny ruch stóp oraz swobodny ruch całego ciała malucha już od momentu jego urodzenia i przez cały proces rozwoju. Ważną część pracy, jaka jest potrzebna do wsparcia prawidłowego rozwoju stóp dziecka, należy wykonać, kiedy dziecko jest niemowlęciem. To jak przebiega rozwój ruchowy niemowlęcia ma duży wpływ na to, jak w przyszłości rozwiną się jego stopy. Nie warto zaburzać rozwoju stóp dziecka (i całego aparatu ruchowego) używaniem dodatkowych sprzętów, takich jak min. chodziki czy skoczki. Cenna jest także nasza cierpliwość - nie próbujmy przyspieszać procesu rozwoju, nie można sadzać i prowadzić dziecka za ręce, zanim samo nie osiągnie tych umiejętności.

Kiedy rozwój dziecka przebiega harmonijnie i dziecko stawia już pierwsze kroki, dla wielu rodziców to moment zakupu pierwszego obuwia. W kwestii wyboru butów dziecięcych pojawiają się jednak sprzeczne opinie, a wraz z nimi dużo wątpliwości. Lecz jedno wiadomo na pewno: warto zapewnić dziecku jak najwięcej swobody w ruchu, poprzez chodzenie boso oraz przez buty dziecięce, które są odpowiednio szerokie, w pełni elastyczne i we właściwym rozmiarze. Buty dziecięce powinny chronić stopy dziecka przed urazami, ale nie mogą ograniczać ich ruchomości. W przypadku wątpliwości, warto skonsultować się z specjalistami i zweryfikować swoją wiedzę na temat stóp dziecka i dobrych butów dziecięcych.

Źródła:

[1] - Maier, E. (1991) U7, U8, U9: Auf passende Schuhe achten! In: Sozial Pediatrie 8: 570-576 Backup, K. (2001) Kinderortopadie. Thieme, Stuttgard.
[2] - B. Zukunft-Huber „Trójwymiarowa manualna terapia wad stóp u dzieci” wyd. 3, Edra Urban&Partner, Wrocław 2020, str.9-27, 51-52
[3] - Hillstrom, Howard J., et al. „Effect of shoe flexibility on plantar loading in children learning to walk.” Journal of the American Podiatric Medical Association4 (2013): 297-305.
[4] - Wegener C, Hunt AE, Vanwanseele B, Burns J, Smith RM. Effect of children’s shoes on gait: a systematic review and meta-analysis. J Foot Ankle Res. 2011;4:3. Published 2011 Jan 18. doi:10.1186/1757-1146-4-3
[5] - Mosca VS. Flexible flatfoot in children and adolescents. J Child Orthop. 2010;4(2):107-121.
[6] - Staheli LT, Giffin L. Corrective shoes for children: a survey of current practice. Pediatrics. 1980;65:13–17.
[7] - Wenger DR, Mauldin D, Speck G, Morgan D, Lieber RL. Corrective shoes and inserts as treatment for flexible flatfoot in infants and children. J Bone Joint Surg Am. 1989;71:800–810. doi:10.1007/s11832-010-0239-9
[8] - Kostrzębski P. „Stopa dziecka. Zrozumieć stopę dziecka” ebook https://bosastopka.pl/Stopa-Dziecka-Ebook-p1866";
[9] - Notatki własne z kurs NDT Bobath Baby