Wpływ nieprawidłowo dobranych butów na kręgosłup dziecka. Fizjoterapeutka dr Karolina Krawczak
Kręgosłup człowieka to rusztowanie ciała
Ta silna konstrukcja, która stanowi główną podporę naszego układu mięśniowo-szkieletowego, jest jednocześnie niezwykle delikatna i podatna na przeciążenia. Kręgosłup często porównywany jest do masztu, który w prawidłowym ustawieniu utrzymywany jest przez liny - nasze mięśnie. Gdy z różnych przyczyn dojdzie do nieprawidłowej pracy mięśni, ustawienie kręgosłupa ulegnie zaburzeniu. Tak w najprostszych słowach opisać można powstawanie wad postawy. Ciało rosnącego dziecka jest narażone na liczne przeciążenia, które mogą doprowadzić do zaburzeń pracy mięśni, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju wad postawy. Wady te mogą mieć różne formy i uniemożliwiać dziecku przyjmowanie oraz utrzymywanie prawidłowej postawy ciała, właściwej dla danego wieku.
Wady postawy to coraz powszechniejszy problem wśród dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Aktualnie szacuje się, że ponad 90% dzieci w Polsce ma wady kręgosłupa, stóp lub kończyn dolnych [1]. Wady te mogą być przyczyną zaburzeń funkcjonowania wielu narządów wewnętrznych (tj. zaburzenia oddychania, pracy serca), a także powodować występowanie przewlekłych dolegliwości bólowych już w bardzo młodym wieku. Mogą również prowadzić do zaburzeń symetrii ciała i powstawania widocznych deformacji, co ma duży wpływ na psychikę dorastającego człowieka.
Rozwój stóp u dzieci ma wpływ na postawę ciała
Jednym z czynników, które mogą mieć wpływ na kształtowanie postawy ciała u dzieci, ma prawidłowy rozwój stóp w okresie wzrostu. Stopy podtrzymują nasze ciało, umożliwiają nam poruszanie się i prawidłowe przemieszczanie środka ciężkości ciała, co jest niezwykle istotne w ciele rosnącego dziecka. Niewłaściwe ukształtowanie lub ustawienie stóp w trakcie chodu, np. ich koślawienie, może przekładać się na nieprawidłową pracę stawu skokowego, kolanowego oraz biodrowego. Zaburzenia w obrębie stawów kończyn dolnych, może prowadzić do funkcjonalnego skrócenia kończyny dolnej, a także przyczynić się do nieprawidłowego i, często asymetrycznego, ustawienia miednicy. Miednica stanowi podporę dla naszego kręgosłupa, kiedy więc jej ustawienie zaburza się, kręgosłup chcąc utrzymać postawę wyprostowaną, wygina się od swojej prawidłowej osi. Jeśli wady postawy i stóp nie zostaną wykryte na wczesnym etapie, kiedy korekcja jest jeszcze możliwa, mogą mieć duży wpływ na dalszy rozwój rosnącego organizmu dziecka.
Dobrze dobrane buty mają znaczenie
Szczególnie duże znaczenie dla dorastającego człowieka ma prawidłowy dobór obuwia. Źle dobrane obuwie może powodować wady postawy u dzieci. Oto kilka przykładów, jak niewłaściwe obuwie, może wpłynąć na zaburzenia postawy u dziecka:
Buty o zbyt grubej podeszwie ograniczają odbiór bodźców sensorycznych z podłoża, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju narządu ruchu u dziecka. Mogą przyczynić się do zaburzeń równowagi, czucia głębokiego, a co za tym idzie odczuwania własnej postawy ciała. Dziecko z zaburzeniami sensorycznymi to bardzo często pacjent z wadami postawy ciała.
Buty zbyt sztywne, buty „ortopedyczne” ograniczają naturalny ruch stopy dziecka. Niestety bardzo często obserwuję w gabinecie profilaktyczne, nieuzasadnione stosowanie sztywnych butów ortopedycznych u dzieci bez zaburzeń neurologicznych.
Obuwie takie, stosowane bez wyraźnych wskazań lekarskich, może ograniczać ruchomość stawów skokowych, co znacząco przekłada się na ruch całej kończyny dolnej i zaburza prawidłowy wzorzec chodu. Jako, że nasz organizm jest jednością, zaburzenie funkcjonowania pracy stawów skokowych i stóp, znacząco przekłada się kolejno na nieprawidłowy ruch stawów kolanowych, biodrowych, miednicy, a to na nieprawidłowe ustawienie kręgosłupa. Co więcej, sztywny but zaburza prawidłowy wzorzec chodu u dziecka. Niejednokrotnie obserwowałam u dzieci w takim obuwiu chód niezgrabny, kaczkowaty lub nieprawidłowe przetaczanie stopy w trakcie chodu.
Buty za ciasne lub za luźne (kupowanie butów w za dużym rozmiarze) - buty, które są za ciasne, mogą ograniczać naturalny rozwój stopy (a to, jak już wiemy, może przekładać się na pracę reszty układu szkieletowego), natomiast za luźne, za duże buty mogą nie zapewniać wystarczającej stabilności, co może prowadzić do niewłaściwej postawy. Spotykam się często z kupowaniem dużo większych rozmiarów butów, aby dziecko z nich szybko nie wyrosło, i niestety jest to błąd. Dziecko, czując się w bucie niestabilnie, ma problem z kontrolowaniem ustawienia swojego ciała, co może skutkować nieprawidłowym ustawieniem jego środka ciężkości. Zbyt duże buty mogą powodować również przyjmowanie nienaturalnej pozycji stopy, co może negatywnie wpłynąć na jej rozwój i sposób poruszania się, a w przyszłości również na całą postawę ciała dziecka. Rodzice powinni na bieżąco kontrolować rozmiar butów dziecka, ponieważ dziecięca stopa zmienia się bardzo szybko.
Noszenie butów po starszym rodzeństwie. Buty to ta część garderoby, której nie należy donaszać po kimś. Dlaczego? Z prostej przyczyny. Każde dziecko ma inny wzorzec chodu i podczas chodu odkształca but pod swoją stopę. I teraz wyobraź sobie sytuację, w której Twoje dziecko „donasza” buty po takim, które miało wadę stóp. Odkształcenie buta spowoduje, że stopa będzie nieprawidłowo pracowała i ustawia się, a to jak już wiemy będzie sprzyjało powstawaniu przeciążeń w układzie mięśniowo-szkieletowym.*
*Z doświadczenia Bosej Stópki: Jednymi z głównych cech butów barefoot są ich elastyczność oraz niezwykle cienka podeszwa. To powoduje, że w przeciwieństwie do obuwia konwencjonalnego, buty barefoot nie ulegają takim odkształceniom i deformacjom jak zwykłe buty. Dzięki temu, żywotność butów barefoot jest zdecydowanie dłuższa, bo mogą być użytkowane przez kilka pokoleń dzieci, bez negatywnego wpływu na ich rozwój. Pamiętaj jednak, że decydując się na buty barefoot z drugiej ręki, zawsze należy zwrócić szczególną uwagę na podeszwę czy nie jest już w nadmiernym stopniu wyeksploatowana lub czy cholewka nie została w znaczący sposób zdeformowana, co oznacza, że żywot danych bucików dobiegł końca.
Buty, które sprawiają dziecku dyskomfort. Wbrew pozorom ciało dziecka bardzo szybko odczuwa, że obuwie jest źle dobrane. Należy szczególnie zwrócić uwagę, gdy dziecko nie chce nosić bucików, samo je ściąga, mówi, że jest mu niewygodnie lub obuwie je uwiera. Nie bagatelizujmy tego typu skarg dziecka, ponieważ źle dobrane obuwie sprawi, że dziecko, chcąc uniknąć dyskomfortu, będzie zmieniało wzorzec chodu na nieprawidłowy. Zalecam również, aby obserwować skórę stóp dziecka. Pojawiające się na stopach modzele i odciski są dla nas sygnałem, aby jak najszybciej zmienić obuwie.
Co zrobić jeżeli u Twojego dziecka zdiagnozowano wadę stóp?
Wady stóp są powszechnie występującym problemem zdrowotnym, zwłaszcza wśród dzieci w wieku przedszkolno-szkolnym. Wady te mogą być wynikiem zarówno predyspozycji genetycznych, jak i czynników środowiskowych, takich jak wspomniane już, noszenie niewłaściwego obuwia czy też braku odpowiedniej aktywności fizycznej, stymulującej prawidłowy rozwój dziecka.
Bardzo ważne jest, aby w odpowiednim momencie zdiagnozować taką wadę i ją właściwie skorygować, poprzez zastosowanie odpowiedniego obuwia lub dobór indywidualnej wkładki ortopedycznej. Leczenie wad stóp obejmuje również wykonywanie odpowiednio dobranych ćwiczeń korekcyjnych pod kontrolą fizjoterapeuty.
Skutki nieleczonych wad stóp
Nieleczone wady stóp przekładają się na zaburzenie całego łańcucha biokinematycznego, utworzonego przez układ mięśniowo-szkieletowy, w konsekwencji prowadząc do rozwoju wad postawy, w tym najpoważniejszej z nich - skoliozy. U dzieci zmiany w obrębie stóp początkowo nie dają objawów bólowych i mogą pozostać niezauważone, dlatego tak ważne jest, aby regularnie przeprowadzać badania przesiewowe pod kątem występowania wad stóp przez lekarza pediatrę lub fizjoterapeutę.
Rodzice powinni również być czujni, zwracać uwagę na odkształcenia obuwia (np. nierównomierne zdzieranie podeszwy), ale także wszelkie zmiany w sposobie chodu u dziecka (np. stawianie stóp do środka, potykanie się, niechęć do biegania lub skakania, skręcanie kończyn dolnych do środka). Zmiany, które początkowo podlegają korekcji, po pewnym czasie mogą przerodzić się w utrwalone zmiany w obrębie układu kostnego.
Coś Cię niepokoi? Reaguj!
Rodzicu, jeżeli cokolwiek niepokoi Cię w postawie Twojego dziecka to nie zwlekaj i skontaktuj się z fizjoterapeutą lub lekarzem, który zbada Twoje dziecko i da Ci wskazówki jakie dalsze kroki należy podjąć. Badania przesiewowe są szybkie i bezbolesne. Im wcześniej wykryta wada postawy, tym większe szanse, że zostanie zatrzymana na wczesnym etapie a Twoje dziecko uniknie długiego i trudnego leczenia.
Autorka artykułu:
Doktor nauk medycznych i nauk o zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, fizjoterapeutka, specjalizuje się w leczeniu wad postawy, skolioz i wad stóp u dzieci. Terapeutka metody FITS. Wieloletni wykładowca akademicki.
Wizytówka specjalistki