Haluksy u dzieci – skąd się biorą i jak im zapobiegać? Ekspertka Maria Czudec wyjaśnia

Paluch koślawy, potocznie zwany haluksem, to deformacja stopy, w której paluch przybliża się do pozostałych palców. Może być nabyty, spowodowany zewnętrznymi czynnikami, lub wrodzony np. w wyniku nieprawidłowego rozwoju stopy w czasie ciąży, spowodowanego wadami genetycznymi tj. EDS (Zespół Ehlersa-Danlosa), MFS (zespół Marfana), OI (Osteogeneza niedoskonała) czy choroba FOP (Postępujące kostniejące zapalenie mięśni) oraz w przypadku Mózgowego Porażenia Dziecięcego [1].

Czynnikiem ryzyka jest występowanie tej wady w najbliższej rodzinie [2]. 80% dzieci których dotyka ten problem to dziewczynki, a u połowy z nich ujawnia się jeszcze przed 10 rż. [3]. Szacuje się, że 40-50% haluksów ujawnia się w dzieciństwie [3.] Dlatego rodzic, który sam ma haluksy lub wie o występowaniu ich u dziadków, powinien tym uważniej unikać elementów mogących taką wadę wywołać lub pogłębić. Pamiętaj jednak, że genetyka to nie wszystko i można zmniejszyć ryzyko lub stopień rozwoju paluchów koślawych poprzez redukcję narażenia na poniższe czynniki.

Czynniki zewnętrzne rozwoju nabytych paluchów koślawych:

• Noszenie butów zwężających się ku przodowi – paluch zamiast fizjologicznie być oddalonym od pozostałych palców, jest do nich przybliżany [4];
• Buty “na styk”– należy pamiętać, żeby regularnie sprawdzać czy noszone przez dziecko buty mają odpowiednie zapasy, mając na uwadze, że nie mogą być „na styk”, czyli np. u dobrze chodzących dzieci 5mm zapasu na długość i mniej. Takie buty dziecięce są już za małe, bo nie dają stopie możliwości pracy przód-tył, która jest naturalnie wykonywana przez stopy w trakcie chodzenia. Natomiast, paluch znajduje się w koślawej pozycji przez dłuższy czas w trakcie biegania. Gdy dziecko nagle zatrzymuje się, stopa bardzo dynamicznie przesuwa się w bucie do przodu. Podobna sytuacja jest, gdy dziecko schodzi w dół po pochyłym terenie. Podczas powyższych ruchów stopy palce są w kontakcie z przodem buta co ustawia paluch w koślawości [4,5];
• Buty dużo za małe – najdłuższy palec dotykający przodu buta nawet w spoczynku. Stopień nasilenia koślawości palucha jest tym większy im mniejszy jest but. Badania pokazały, że 23-30% butów (w zależności od rodzaju) jest krótsza niż zmierzona długość stopy. Różnica potrafiła obejmować nawet dwa rozmiary butów [5]. Należy na to zwrócić szczególną uwagę, gdyż elastyczne stopy dzieci potrafią się zaadaptować do takiej długości i dziecko może nie odczuwać z tego powodu dyskomfortu. W zależności tego jak bardzo buty dziecięce były za małe, mogą sprawiać, że ryzyko koślawego ustawienia wzrasta o 14-30%.
• Buty na obcasie/uniesiona pięta – taka pozycja sprawia, że zbyt dużo ciężaru ciała przekazywane jest na staw śródstopno-paliczkowy palucha. Częste i/lub długie narażanie na taką pozycję wpływa niekorzystnie na budowę tego stawu, a w przyszłości również może przyczyniać się do powstawania bólu i zwyrodnień;
• Niektóre rodzaje aktywności fizycznej – jednym z przykładów jest wykonywanie piruetów w tańcu czy akrobatyce. Stojąc na palcach lewej nogi i robiąc obrót w prawo oś obrotu znajduje się przy paluchu i zbliża go do pozostałych palców. Z kolei w balecie stanie na czubkach palców bardzo obciąża stawy, zwłaszcza palucha, co też może przyczynić się do jego koślawego ustawienia;
• Noszenie ciasnych skarpetek, rajstop lub „butów niechodków” – każde ograniczanie swobodnych ruchów stóp niekorzystnie wpływa na ich rozwój.

Jak można zmniejszyć ryzyko rozwoju haluksów u dzieci?

• Chodzenie boso – umożliwia stopom naturalną pracę. Badania wykazały, że dzieci które chodziły na boso rzadziej dotyczył problem koślawości palucha, lub był mniej nasilony [4]. Natomiast nawet u dzieci które miały źle dobrany rozmiar butów zewnętrznych, ale w przedszkolu chodziły na boso - również zaobserwowano korzyści w postaci zmniejszenia częstości tego problemu [5];
• Dobrze dobrane buty barefoot – podobnie jak podczas chodzenia boso, zapewniona jest właściwa pozycja dla stawu śródstopno-paliczkowego palucha, pięta nie jest unoszona, a cienka podeszwa daje możliwość swobodnej, naturalnej pracy stóp: ich mięśni, stawów i ścięgien [4];
• Noszenie skarpet i rajstop, które nie ściskają i nie podwijają palców – stopa mająca możliwość swobodnego ruchu we wszystkich kierunkach może rozwijać się prawidłowo;
• Dawanie dziecku możliwości częstego wspinania się oraz doświadczania różnych rodzajów terenu np. w ogrodzie, lesie, parku, na placach zabaw, a nie tylko chodzenie po płaskim, utwardzonym podłożu [1];
• Unikanie chodzenia w butach z uniesioną piętą – niezależnie od wieku;
• Regularne kontrole u fizjoterapeuty.

Konsekwencje koślawych paluchów u dzieci mogą obejmować podwichnięcie stawu biodrowego, rotacja palucha, ból, zmniejszenie poziomu aktywności [1]. Prowadzi to następnie do usztywnienia tej okolicy oraz zwyrodnień stawowych oraz dalszych problemów z chodzeniem.

Terapia haluksów u dzieci

Jeżeli paluch koślawy występuje, należy skonsultować się ze specjalistą czy nie występują jednocześnie inne wady postawy np. płaskostopie, koślawość kolan, asymetria w miednicy [3,4].

U dzieci bez dodatkowych obciążeń chorobowych, terapia haluksów u dzieci polega na:

• rozluźnianiu napiętych mięśni przywodzących paluch oraz mięśnia brzuchatego łydki [1]
• Terapii manualnej stawu śródstopno-paliczkowego palucha
• Nauce aktywnego odwodzenia palucha od reszty palców – tzw. „rozczapierzanie palców”
• Wzmocnieniu tych mięśni w trudniejszych pozycjach
• Chodzeniu na boso
• Noszeniu dobrze dopasowanych butów dziecięcych barefoot

U dzieci z niepełnosprawnościami mogą występować cięższe postaci tej wady, wymagające specjalistycznego zaopatrzenia, a nawet interwencji chirurgicznej. U pacjentów z chorobami nerwowo-mięśniowymi niestety większe jest ryzyko nawrotu wady ze względu na nierównowagę napięcia mięśni, natomiast decyzję o niej podejmuje się głównie jako forma działania przeciwbólowego [1,6].

Im wcześniej rozpocznie się pracę z haluksami, tym łatwiej i szybciej można tę wadę skorygować, gdyż u dzieci te zmiany mają bardziej charakter funkcjonalny (pozostają ruchome). Również u mniejszych dzieci stopy sprawniej wracają do prawidłowej pracy, po zaprzestaniu noszenia za małych butów i wdrożeniu chodzenia na boso [5]. Z czasem jednak dochodzi do sztywnego utrwalenia się kości śródstopia i paliczka w pozycji poza osią stopy, co wpływa na pojawienie się dolegliwości bólowych, które w konsekwencji mogą prowadzić do interwencji chirurgicznej [3]

Przede wszystkim należy pamiętać, że lepiej zapobiegać niż leczyć, a dobrze dobrane buty barefoot dla dzieci będą w tym bardzo pomocne! [4]

Źródła:

[1] Pediatric hallux valgus: An overview of history, examination, conservative, and surgical management - PMC

[2] https://www.jfas.org/article/S1067-2516(06)00530-8/abstract

[3] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1083751514000199?via%3Dihub

[4] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10218108/

[5] https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/19424280.2020.1853826

[6] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1067251699800829