Badania stóp dzieci i młodzieży. Pilotażowy program NFZ.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć. To dewiza, która towarzyszy rodzicom i opiekunom na każdym kroku. Staramy się dbać o prawidłowe odżywianie, suplementację i nawodnienie naszych podopiecznych, odpowiednią ilość ruchu, a także rozwój psychiczny i wykształcenie. Wszystkie decyzje podejmujemy z myślą o ich przyszłości, aby tę spędzili w dobrym zdrowiu i jak najmniejszą ilością zmartwień. Jednym ze sposobów profilaktyki zdrowotnej najmłodszych jest ciągła ich obserwacja, abyśmy mogli wychwycić niepokojące objawy jakichkolwiek problemów i zawczasu zadziałać. Metodą wspierającą rodziców w tej obserwacji są regularne konsultacje z różnymi specjalistami np. fizjoterapeutami, ortopedami, podiatrami, podologami, osteopatami itd. itp. Choć chęci są wielkie, to w zabieganym życiu niestety często brakuje czasu, który przenika nam przez palce, a i nieraz zmęczenie nie pozwala na takie zaangażowanie z jakim faktycznie chcielibyśmy zająć się tematem. Niejednokrotnie też znalezienie naprawdę dobrego specjalisty, o aktualnej wiedzy, który ma dostępne terminy jest trudne, a do tego jeszcze musimy liczyć się z kosztami. Czy jednak rzeczywiście w naszym kraju rodzice pozostawieni są sami sobie w kwestii chociażby profilaktyki wad postawy u dzieci?

Odpowiedzialność podmiotów w zakresie profilaktyki wad postawy u dzieci

Sceptycyzm, tendencja Polaków do narzekania i doświadczenia wielu z nas od razu podpowiadają odpowiedź twierdzącą. Okazuje się jednak, że może to być złudne wrażenie, które prawdopodobnie wynika z braku informacji o wsparciu jakim powinny być otoczone rodziny w tej profilaktyce i zakresie codziennej opieki nad dziećmi do jakiej zobowiązane są gminy, placówki oświatowe czy nawet Państwowa Inspekcja Sanitarna. Brakuje również skutecznego powiadamiania mieszkańców o rządowych kampaniach społecznych czy programach ukierunkowanych na profilaktykę zdrowotną dzieci i młodzieży, w tym wad postawy.

W 2023 r. ruszył Program pilotażowy badania stóp u dzieci i młodzieży. Skorzystaj z możliwości wykonania bezpłatnych badań stóp Twojego dziecka.

Jak widać na grafice, rodzice mogą nie tylko oczekiwać, ale i wymagać takiego wsparcia od różnych podmiotów, skoro leży to w ich kompetencji. Jak jednak donosi NIK w raporcie z 2020 r. w temacie profilaktyki wad postawy u dzieci i młodzieży w szkołach publicznych, oczekiwania, a rzeczywistość rozczarowują jak nieraz zakupy na aliexpress: “W skontrolowanych gminach i prowadzonych przez nie szkołach podejmowane dotychczas działania na rzecz profilaktyki wad postawy były niewystarczające, a w konsekwencji nieskuteczne”.

W raporcie czytamy, że m.in.:

• brakuje planowania działań albo informowania o prowadzeniu takich działań zarówno ze strony gmin, jak i szkół,
• brakuje współpracy między tymi podmiotami,
• nie są wykorzystywane dostępne fundusze na ten cel lub są wykorzystywane w niewielkim procencie,
• jeżeli już są realizowane działania profilaktyczne, to na podstawie ich wyników nie są inicjowane dalsze działania, 
• brakuje właściwego przeszkolenia pracowników placówek oświatowych w zakresie wad postawy, w tym kompetencji u nauczycieli wychowania fizycznego, ale i wiedzy wśród rodziców o rodzaju i zakresie badań wykonywanych dzieciom w szkołach,
• uczniowie nie mają możliwości wyboru rodzaju zajęć w ramach wychowania fizycznego (jedynie w dwóch kontrolowanych szkołach dostały wybór zajęć sportowych, rekreacyjno-zdrowotnych, tanecznych lub aktywnej turystyki),
• obciążenie bagaży szkolnych nadal przekracza normy, mimo zapewniania przez placówki miejsc do przechowywania ich w szkole,
• choć gminy inwestują w infrastrukturę szkolną i meble na podstawie pomiarów wzrostu uczniów tak, żeby zapewnić im ergonomiczne warunki nauki, to w wielu placówkach zostały stwierdzone uchybienia,
• brakuje również udziału rodziców w zajęciach gimnastyki korekcyjnej, w trakcie której mają możliwość dowiedzieć się jakie ćwiczenia i jak należy je wykonywać w domu z dzieckiem.

Ta kontrola została przeprowadzona w związku z wynikami wcześniejszych kontroli tj. “Bezpieczeństwo i higiena nauczania w szkołach publicznych” z 2016 r., przeprowadzonej przez Delegaturę NIK w Zielonej Górze czy “Opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w wieku szkolnym” z 2017 r. wykonanej przez Departament Zdrowia NIK.

Przeszukując internet, dość łatwo jednak można natrafić na informacje o różnych inicjatywach związanych z profilaktyką wad postawy u dzieci i młodzieży np.:

• NFZ prowadzi cykliczną akcję “Środa z profilaktyką”, gdzie poruszono też tematykę wad postawy Środa z profilaktyką - Profilaktyka od najmłodszych lat. Wady postawy.
• Na stronach Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych są dostępne materiały dotyczące tego tematu Profilaktyka wad postawy, Zalecenia dotyczące tornistrów szkolnych, Zalecenia GIS w temacie tornistrów, ale i wskazówki dla ucznia, rodzica, nauczyciela i dyrektora szkoły,
• „Program profilaktyki nabytych wad postawy skierowany do dzieci w wieku 5-14 lat z terenu województwa podlaskiego” z 2006 r.
• WF z AWF - trzecia edycja programu w 2023 roku odbyła się pod nazwą „Aktywny dzisiaj dla zdrowia w przyszłości”. Program został ukierunkowany na poprawę kondycji fizycznej dzieci i młodzieży, poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań, wskazanie konkretnych rekomendacji
• Program profilaktyki wad postawy i zaburzeń rozwoju ruchu wśród uczniów w wieku 10-14 lat z terenu województwa lubelskiego na lata 2018 - 2020

Obecnie prowadzony jest rządowy “Program pilotażowy badania stóp dzieci i młodzieży” (poradnik pacjenta NFZ), który realizuje 16 placówek z całej Polski (tu znajdziesz pełną listę). Postanowiliśmy skontaktować się z jedną z nich, żeby dowiedzieć się na czym on polega i czy z podobnych usług w ramach NFZ można skorzystać również poza tym programem. Poniżej możesz przeczytać naszą rozmowę z Prezesem Zarządu, mgr. Wojciechem Czajką i jednocześnie fizjoterapeutą, oraz mgr. Justyną Dyrcz - fizjoterapeuta i kierownik w Centrum Rehabilitacji Avenir Sp. z o.o. w Słupsku. Nasi rozmówcy opublikowali też w 2023 r. opracowanie w temacie “Wady postawy u dzieci i młodzieży w dobie pandemii Covid-19”.

Bosa Stópka: Jaki jest czas trwania tego programu, na czym on polega i jaki jest jego cel?

Avenir: Program trwa od maja 2023 r. do końca kwietnia 2025 r. Przeznaczony jest dla dzieci od 5 do 16 r.ż. (nie dotyczy dzieci po ukończeniu 16 lat). Celem programu jest zbadanie przez każdą placówkę nie mniej niż 500 i nie więcej 1500 dzieci w danym regionie w tym przedziale wiekowym.

Diagnostyka głównie skupia się na wadach stóp, które mają w konsekwencji wpływ na powstawanie wad postawy. Zainteresowanie tym programem przeszło nasze najśmielsze oczekiwania, a w związku z tym wszystkie nadprogramowe zgłoszenia musimy odsyłać do innych placówek.

Bosa Stópka: Co trzeba zrobić, żeby skorzystać z tego programu?

Avenir: Aby z niego skorzystać nie jest potrzebne żadne skierowanie, zatem procedura umawiania wizyt jest zależna od placówki w jakiej mały pacjent ma być zbadany. Co ważne, tego programu nie dotyczy rejonizacja. W całej Polsce realizuje ten program 16 placówek, na samym pomorzu są dwa takie miejsca, czyli Avenir i placówka w Gdańsku. Choć u nas nie mamy już możliwości przyjęcia więcej dzieci w ramach tego programu, to możliwe, że w innej miejscowości te miejsca jeszcze są.

Bosa Stópka: Czy poza programem można skorzystać z takiego badania?

Avenir: Tak. Warto mieć na uwadze, że taka diagnostyka dzieci i młodzieży w ramach NFZ jest możliwa także poza programem i wtedy dotyczy ona dzieci do ukończenia 18 r.ż.. Jedynym utrudnieniem jest wymagane skierowanie. Skierowanie NFZ na taką diagnostykę wad postawy u dziecka może wystawić ortopeda dziecięcy, chirurg dziecięcy lub lekarz rehabilitacji - do których najpierw należy uzyskać skierowanie od pediatry. Lekarz pediatra może wystawić bezpośrednie skierowanie na diagnostykę jedynie przy okazji dolegliwości bólowych lub urazów.

Bosa Stópka: A co z dorosłymi osobami?

Avenir: Osoby po ukończeniu 18 r.ż. także mogą zgłosić się na takie badanie ze skierowaniem w ramach NFZ, jednak wtedy dochodzi jeszcze czas oczekiwania, który jest różny w zależności od placówki. Pacjenci z 1. grupą inwalidzką mogą liczyć na szybsze terminy.

Bosa Stópka: O czym świadczy w Państwa opinii tak duże zainteresowanie diagnostyką wad postawy u dzieci?

Avenir: Ta fala zgłoszeń, choć szokująca, zaskoczyła nas niezwykle pozytywnie. To dowód na to, że rodzice coraz częściej dostrzegają problem i chcą z nim coś zrobić, szukając wsparcia u specjalistów i aktywnie starając się walczyć o zdrowie swoich podopiecznych. Uważność rodziców i opiekunów na dzieci jest widocznie większa niż kiedyś. Zauważalne jest dopuszczanie możliwości, że z dzieckiem może dziać się coś niepokojącego i nie tylko może ono potrzebować pomocy w poradzeniu sobie z tymi trudnościami, ale też, że istnieją metody skutecznego zadziałania i poradzenia sobie z nimi wspólnie.

Bosa Stópka: Z jakimi wadami głównie przychodzą mali pacjenci?

Avenir: To co najczęściej zwraca uwagę rodziców, to koślawienie stóp i kolan. Faktycznie, z tego co zaobserwowaliśmy, problemami, z którymi przeważnie spotykamy się u dzieci są płaskostopie, szpotawość i koślawość kolan.

Bosa Stópka: Jak wygląda taka diagnostyka?

Avenir: Badania przeprowadzane są przez fizjoterapeutów wyspecjalizowanych i przeszkolonych w różnych obszarach diagnostyki i mających doświadczenie w pracy z dziećmi. Każda wizyta, czy to w programie czy poza nim, obejmuje badanie całego ciała, choć skupia się ono głównie na kończynach dolnych. Weryfikacja stanu zdrowia obejmuje badanie palpacyjne, obserwacyjne oraz przy użyciu różnych sprzętów jak goniometr, skoliometr, siatka posturograficzna czy platforma podoskopowa służąca do badania funkcjonalnego w pozycji stojącej i w ruchu. Testy funkcjonalne polegają na wykonywaniu różnych ćwiczeń, w trakcie których fizjoterapeuta potrafi wychwycić słabe ogniwa w całym łańcuchu kinematycznym tj. słabe mięśnie posturalne czy nieprawidłowe rozwinięcie się aparatu więzadłowego, który ma stabilizować stopę. Po badaniu wydawana jest dokumentacja z podsumowaniem, dokumentacją fotograficzną i zaleceniami.

Jeżeli dziecko zakwalifikowało się do programu, odbywa 10-dniowy turnus rehabilitacyjny, który obejmuje 10 spotkań. Podczas rehabilitacji pokazywane są m.in. indywidualnie dobrane ćwiczenia, które powinny być również realizowane przez małych pacjentów we własnym zakresie w domu. Po tym cyklu ćwiczeń, pacjenci przechodzą ponowną diagnostykę jak na początku, otrzymują kolejne podsumowanie i dalsze zalecenia.

Jednym z zaleceń jest wizyta u lekarza pediatry, który dołączy dokumentację do karty pacjenta i wystawi dalsze skierowania zgodnie ze wskazaniami. Jeżeli jest taka konieczność, dziecko może zostać skierowane np. do ortopedy w celu uzyskania zlecenia na rehabilitację, wykonanie wkładek czy butów ortopedycznych.

Chcesz dowiedzieć się jak wygląda diagnostyka fizjoterapeutyczna od podszewki? Przeczytaj na naszym blogu artykuł Diagnostyka wad stóp. Na co powinni zwrócić uwagę rodzice? autorstwa fizjoterapeuty Weroniki Siewiera.

Bosa Stópka: Czy w trakcie badania zwracana jest uwaga na buty?

Avenir: Jednym z elementów badania jest także analiza obuwia w jakim chodzi dziecko. Coraz większa częstotliwość pojawiania się butów barefoot na stopach dzieci pokazuje, że świadomość rodziców w temacie znaczenia odpowiednio dobranego obuwia zwiększa się.

Bosa Stópka: Jak wyglądają statystyki z dotychczas wykonanych badań?

Avenir: Jednymi z głównych źródeł jest zmniejszenie aktywności fizycznej i spędzanie zbyt dużo czasu przed ekranami telefonów, tabletów, laptopów czy telewizorów. Znaczący wpływ na rozwój wad postawy miał też czas pandemii. Szczególny wpływ miał na dzieci w okresie wczesnoszkolnym, u których był to okres intensywnego kształtowania sylwetki, budowy mięśni posturalnych i rozbudowy aparatu stawowego. Lockdown właściwie osadził dzieci w niemalże jednej pozycji siedząco-leżącej, co spowodowało osłabienie całego gorsetu mięśniowego.

Duży wpływ na całe ciało ma też oczywiście dobór właściwego obuwia. Jak już wspomnieliśmy, zauważamy znaczne zwiększenie świadomości rodziców w tym temacie i my też zwracamy na to uwagę podczas diagnostyki. Odpowiednio dopasowane obuwie również znajduje się w zaleceniach, żeby praca nad korektą wad była jak najefektywniejsza.

Bosa Stópka:  Jaką zalecają Państwo profilaktykę wad postawy u dzieci i młodzieży?

Avenir: Najlepszą profilaktyką jest dbanie o regularną aktywność fizyczną, a przy tym chodzenie jak najwięcej boso, zarówno w domu, jak i na bezpiecznych naturalnych nawierzchniach na zewnątrz. Niezwykle istotna jest też obserwacja dziecka - jego wyglądu, postawy, preferowanych pozycji i częstotliwości przebywania w nich np. przy odrabianiu lekcji czy czytaniu. Samo chodzenie boso aktywuje receptory czuciowe i pozwala na naturalny rozwój układów stawowych czy więzadłowych. Rodzicom i opiekunom najłatwiej jest zauważyć coś niepokojącego w fizycznym rozwoju dziecka na basenie, po kąpieli lub gdy dziecko chodzi bardziej odkryte w sezonie letnim. 

Bosa Stópka:  Dziękujemy za rozmowę.

Avenir: Także dziękujemy i zapraszamy do skorzystania z naszych usług. Z chęcią wspieramy naszych pacjentów w walce o lepsze zdrowie.

Jak zostało już wspomniane, badania i rehabilitacja to nie wszystko - w profilaktyce wad postawy niezbędna jest przede wszystkim aktywność fizyczna, spędzanie dużo czasu boso, ale też dobrze dopasowane obuwie, które wspiera rozwój dziecka. Buty barefoot zaliczają się właśnie do takiego typu obuwia - tworząc środowisko imitujące chodzenie boso, tworzą naturalną przestrzeń dla rozwoju małych stóp i całego organizmu dziecka. Masz szansę zawalczyć o zdrowie Twojej pociechy już teraz, dobierając buty barefoot tak, aby były dopasowane do indywidualnych cech stóp Twojego dziecka. Jak to zrobić? Przeczytaj nasz artykuł Jak dobrać rozmiar buta dla dziecka?. W razie potrzeby skontaktuj się z nami! A jak stwierdzić czy buty na pewno pasują? O tym przeczytasz w tym artykule Skąd mam wiedzieć czy zamówiłam odpowiednie buty dla dziecka?

Jeśli Twoje dziecko ma od 5 do 16 lat to skorzystaj z tej możliwości i zapisz je na całościowe badania stóp i postawy w ramach tego programu.

Zanim wybierzesz buty dla dzieci

Przed wybraniem butów dla dzieci polecamy Ci lekturę tych artykułów: